بەرێوبەریەتی تەندروستی و سەلامەتی یەکەیەکی گرنگی نێو شوێنی کارە بەتایبەت نێو دەزگا ئەکادیمیەکان، پەیمانگەی تەکنیکی  کوردستانیش لەم پرۆسەیەدا پشکی شێری بەرکەوتووە هەوڵی داوە بە باشترین شێوە لەم رووەشەوە  پێشکەوتنی گرنگی بەخۆوە بینێت .

کارەکانی ئەم بەرێوبەریەتیە زیاتر ئاگاداربوونی بارودۆخی فێرخواز و ستافی پەیمانگاییە ، هەر لە دابینکردنی خزمەتگوزاری تەندرەستی و وتنەوەی وانەی تایبەت بە تەندروستی و حاڵەتە لەناکاو ( پێکانی وەرزشی و کەیسی سارد وەک خوێن بەربوون ) و سروشتیەکان ( زەمین لەرزە و کەشوهەوای نا هەموار)،هەم چۆنیەتی کوژاندنەوەی ئاگر و بەکارهێنانی ئاگرکوژێنەوە ،ئاشنابوونی جۆرەکانی مەترسی و ئاگرکوژێنەوە ..هتد).

چیمان پێشکەش کرد بە فیستیڤاڵەکە؟

سەرەتا سەرجەم پێداویستیەکانی تایبەت بە روداوی نەخوازراوی تەندروستیمان  ئامادەکرد، پاشان بۆردی خاڵی کۆبونەوەمان دانا بۆ کۆبونەوەی سەرجەم میوانان و بەشداربووی فیستیڤاڵەکە لەکاتی دروست بوونی ئاگر یان حاڵەتی لەناکاوی سروشتی.

دواتر تیمێکمان پێکهێنا بۆ بەڕیوەبردنی ڕۆژی فیستیڤاڵەکە کەپێکهاتبوون لە ( خۆم ،م. هەردی ، م، عیرفان) ،پاشان دەستمانکرد بەدانانی  ئاگرکوژێنەوەو پێشکەشکردنی ڕێنمای سەلامەتی بۆ سەرجەم بەشداربوانی ئیڤێنتەکە وە بۆ هەر حاڵەتێکی تەندروستیش ئاگادارمان بکەنەوە ، بەشداری ئەمبوڵانسێکی تیمی فریاکەوتنی شاری پزیشکی ئەنوەرشێخە کرا بۆ فریاکەوتنی هەرحاڵەتێکی تەندروستی کە پێویستی بە نەخۆشخانە بێت.

لایەنی مەترسیەکانی فیستیڤاڵەکەمان هەڵسەنگاند ئەوەی پێویستی بە کۆنتڕۆڵی راستەوخۆ بوو کۆنتڕۆڵمان کرد  بۆ چارەسەرکردن 

تا پاش تەواوبونی ئیڤێنتەکە تەنها یەک حاڵەتی تەندروستیمان هەبوو چارەسەری وەرگەرت.

بۆیە دەبێت دڵنابین هەنگاوەبچوکەکان ئەنجامی گەورە دروست دەکەن 

باشتر وایە گرنگی بەلایەنی تەندروستی و سەلامەتی  بدرێت لە شوێنی کاردا و بەتایبەت لە چالاکی و کۆبوونەوە گەورەکان .

نوسین و ئامادەکردنی :دلیر جبار/ بەرێوبەری تەندروستی و سەلامەتی پەیمانگە و هەڵگری بروانامەی کەنەدی مینی ماستەر لە تەندروستی و سەلامەتی

نزیکەی ۱.۲۸ ملیار کەسی پێگەیشتوو کە تەمەنیان لە نێوان ۳۰ بۆ ۷۹ ساڵدایە لە جیهاندا بەرزی پەستانی خوێنیان هەیە، زۆربەیان (دوو لەسەر سێ) لە وڵاتانی داهات نزم و مامناوەند دەژین

نزیکەی 46٪ی ئەو کەسانەی کە بەرزی پەستانی خوێنیان هەیە ئاگاداری ئەم حاڵەتە نین

کەمتر لە نیوەی ئەو کەسانەی کە تووشی بەرزی پەستانی خوێن بوون (42٪) دەستنیشان دەکرێن و چارەسەر دەکرێن

نزیکەی یەک کەس لە پێنج کەسی پێگەیشتوو (21٪) کە بەرزی پەستانی خوێنیان هەیە لەژێر کۆنترۆڵدایە

بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردنی پێشوەخت لە جیهاندا

بەرزە پەستانی خوێن:

،بەرزی پەستانی خوێن ئەو کاتەیە کە پەستانی خوێن لە بۆرییەکانی خوێندا زۆر بەرزە (140/90 mmHg ) بەڵام دەکرێت بەرزتر بێت ئەگەر چارەسەر نەکرێت 

ئەو کەسانەی فشاری خوێنیان بەرزە لەوانەیە هەست بە نیشانەکانی نەکەن ، تاکە ڕێگا بۆ ئەوەی بزانیت ئەوەیە کە پەستانی خوێنت بپشکنیت

:ئەو شتانەی مەترسی توشبوون بە بەرزی پەستانی خوێن زیاد دەکەن بریتین لە 

پیربوون

بۆماوەیی

قەڵەوی 

وەرزش نەکردن

خواردنی خوێی زۆر

زۆر خواردنەوەی کحول

نیشانەکانی 

زۆربەی ئەو کەسانەی کە بەرزی پەستانی خوێنیان هەیە هیچ نیشانەیەکیان نییە. بەرزی پەستانی خوێن دەتوانێت ببێتە هۆی سەرئێشە، تێکچوونی بینین، ئازاری سنگ و نیشانەکانی تر

پشکنینی پەستانی خوێن باشترین ڕێگایە بۆ ئەوەی بزانیت پەستانی خوێنت بەرزە. ئەگەر بەرزی پەستانی خوێن چارەسەر نەکرێت، لەوانەیە ببێتە هۆی نەخۆشی تری تەندروستی وەک نەخۆشی گورچیلە، نەخۆشی دڵ و مێشک

ئەو کەسانەی کە پەستانی خوێنیان بەرزە (بەزۆری ۱۸۰/۱۲۰ یان زیاتر) دەتوانن  ئەم نیشانانە ئەزموون بکەن

سەرئێشەی توند

ئازاری سنگ

سەرگێژبوون

چارەسەر

گۆڕانی شێوازی ژیان یارمەتی دابەزاندنی بەرزی پەستانی خوێن دەدات

وەک: 

خواردنی خواردنێکی تەندروست و خوێی کەم

دابەزاندنی کێش

چالاکی جەستەیی

وازهێنان لە جگەرە 

بۆ زایاری زیاتر سەردانی WHO  بکەن

نوسین و ئامادەکردنی :دلیر جبار/ بەرێوبەری تەندروستی و سەلامەتی پەیمانگە و هەڵگری بروانامەی کەنەدی مینی ماستەر لە تەندروستی و سەلامەتی

:کێشی تەندروست

لەوانەیە نەگەیتە ئەو ژمارەیەی کە ٢٠ ساڵ لەمەوبەر لەسەر تەرازووەکە بینیوتە، بەڵام  هێشتا دەتوانیت بگەیتە کێشێک کە تەندروستی و ژیانت رێکبخات

"کێشی تەندروست" بۆ تۆ چی دەگەیەنێت؟ ئایا ئەو کێشەیە کە پێت وایە پێویستە بیت؟ هەمان کێشی 20 ساڵ لەمەوبەرە؟ ئێمە ناتوانین ژمارەیەکی وردت بۆ دابین بکەین بە شێوەیەکی گشتی، بەڵام دەتوانین چەند ئاماژەیەکت پێ بدەین کە چۆن بگەیتە کێشێک کە بۆ تۆ تەندروست بێت و لەوێ بمێنیتەوە

بەڵام پسپۆڕان ئاماژە بەوە دەکەن کەزۆری چەوری ورگ مەترسی تووشبوونت بە نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم و  نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵتەی مێشک زیاد دەکات. دەوری کەمەر (قەبارەی کەمەر) چەوری ورگ  یارمەتیدەرە بۆ پێشبینیکردنی مەترسی تووشبوونت بە کێشە تەندروستییەکان بەهۆی زیادبوونی کێش. ئەو ژنانەی کەمەریان زیاترە لە ٣٥ ئینج و ئەو پیاوانەی کەمەریان زیاترە لە ٤٠ ئینج مەترسی زیاتریان لەسەرە, دابەزاندنی کێش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی چەوری ورگ و کەمکردنەوەی ئەو مەترسییە

بۆ ئەوەی کەمەرت بە دروستی بپێویت، بوەستە  شریتێکی پێوانە لە دەوری ناوەڕاستت دابنێ، تەنها لە سەرووی ئێسکی کەمەرتەوە هەناسە وەرگرە باشان پێوانە بکە.

مەرج نییە دابەزاندنی کێش بە مانای دابەزاندنی کێشێکی زۆر بێت. دابەزاندنی تەنها 5% بۆ 10%- واتە 10 بۆ 20 پاوند بۆ کەسێکی 200 پاوند- دەتوانێت تەندروستی و خۆشگوزەرانیت باشتر بکات. ئەگەر نەخۆشی شەکرەت هەیە، لەوانەیە بۆت دەرکەوێت کە ئاستی شەکری خوێنت ئاسانترە بۆ بەڕێوەبردن و کەمتر پێویستت بە دەرمانی شەکرە یە دوای ئەوەی کێشت دابەزاند، زۆرێک لەو کەسانەی کە کێشیان دادەبەزێنن تێبینی ئەوە دەکەن کە وزەی زیاتریان هەیە و ئەوانیش باشتر دەخەون 

ئامانجی کێشی تەندروست شتێکە؛ دابەزاندنی کیلۆکان تەواو شتێکی ترە. ئەگەر ڕێگەیەکی ئاسان هەبوایە بۆ دابەزاندنی کێش و نەهێشتنی کێش، هەمووان ئەو کارەیان دەکرد. هەموومان کەسێکمان ناسیوە کە پلانێکی خۆراکی بەناوبانگ پەیڕەو دەکات و بە خێرایی کێشی دادەبەزێنێت بەڵام دواتر هەمووی بەدەست دەهێنێتەوە ، دوای ئەوەی دووبارە و سێبارە هەوڵ دەدەیت و شکست دەهێنیت، ئاسانە بزانین بۆچی خەڵک وازی لێدەهێنن  

خواردن بۆ ژیان

پلانی خواردن دروست بکە کە بتوانیت بۆ هەتا هەتایە پەیڕەوی لێ بکەیت, تەنها پێویستی بە دوو پێکهاتەی سەرەکی هەیە

·         لەسەر بنەمای خۆراکی تەندروست بە

دەتوانیت بە شێوەیەکی  درێژخایەن بەردەوام بیت لە ئەنجامدانی ئەم بیرۆکەیە

 ڕەنگە پێویستت بە تاقیکردنەوەی شتی جیاواز بێت بۆ ئەوەی بزانیت چی ڕۆژ لە ڕۆژێکی ترت باشترینە بۆت. هەندێک کەس شەکر کەم دەکەنەوە و پرۆتینی زیاتر دەخۆن بۆ ئەوەی زیاتر تێر بمێننەوە. هەندێکی تریش سەرنجیان لەسەر پڕکردنەوە لە سەوزە و میوەی زیادە، ئەمەش شوێنی کەمتر بۆ خواردنی ناتەندروست بەجێدەهێڵێت. هەندێکی تریش جۆراوجۆری بۆ زۆربەی ژەمەکان سنووردار دەکەن و پابەندن بەو هەڵبژاردنانەی کە دەزانن تەندروستن و پڕن. وردەکارییەکان بەندە بەو شتەی کە حەزت لێیە و چی بە باشترین شێوە لەگەڵ ژیانتدا دەگونجێت. ئەگەر پێویستت بە بیرۆکە و پشتگیرییە، لەگەڵ پزیشکی خۆراکی و نەخۆشی شەکرە قسە بکە (بۆ ئەوەیی پلانت بۆ دابنێت).

·         چاڵاکیی جەستەیی

چالاکیی جەستەیی دەتوانێت هەست بە باشتر بوون بکەیت و باشتر کار بکەیت و باشتر بخەویت. ئەگەری ئەوە نییە کە تەنها بە چالاکیی جەستەیی کێشێکی زۆر دابەزێنیت، بەڵام تێکەڵکردنی لەگەڵ ستراتیژی خۆراکەکەتدا دەتوانێت دابەزاندنی کێشت باشتر بکات 

 لێرەدا ڕێنماییە بنەڕەتییەکان دەخەینەڕوو:

هەموو هەفتەیەک: لانیکەم ١٥٠ خولەک چالاکیی جەستەیی مامناوەند ئەنجام بدە، وەک ڕۆیشتنێکی خێرا، یان ٧٥ خولەک چالاکیی بەهێز، وەک ڕاکردن، یان تێکەڵەیەکی هاوتای ئەو دووانە

دوو ڕۆژ یان زیاتر لە هەفتەیەکدا: چالاکییەکانی ڕاهێنانی هێز ئەنجام بدە، وەک بەرزکردنەوەی قورسایی .

ئەگەر نەخۆشی شەکرەت هەیە، چالاکیی جەستەیی دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ بەڕێوەبردنی حاڵەتەکە لەگەڵ کێشت. چالاک بوون وا دەکات زیاتر هەستیار بیت بەرامبەر بە ئەنسۆلین (ئەو هۆرمۆنەی کە ڕێگە بە خانەکانی ناو جەستەت دەدات شەکری خوێن بۆ وزە بەکاربهێنن). جەستەت پێویستی بە دروستکردنی ئەنسۆلین نابێت یان پێویست ناکات ئەوەندە ئەنسۆلین وەربگریت، دابەزینی ئاستی ئەنسۆلین دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ڕێگریکردن لە هەڵگرتنی چەوری و زیادبوونی کێش.

.

نوسین و ئامادەکردنی :دلیر جبار/ بەرێوبەری تەندروستی و سەلامەتی پەیمانگە و هەڵگری بروانامەی کەنەدی مینی ماستەر لە تەندروستی و سەلامەتی